नेपाली समुदायले माघे संक्रान्ति पर्व विशेष रुपमा मनाउँछन् । माटो मुनी फलेको बालीको रुपमा तरुल, सखरखण्ड, पिँडालुका साथै चाकु, तिलको लड्डु, खिचडी पनि खाने प्रचलन छ। जाडो मौसममा शरीरलाई धेरै पौष्टिक आहार चाहिने भएकाले माघे संक्रान्तिमा खाइने यी आहारहरुले शरीरलाई आवश्यक शक्ति दिई रोगसँग लड्ने क्षमता समेत बढाउँदछ। माघे संक्रान्तीका यीआहारहरु धेरै लाभदायक छन् ।
आयुर्वेद चरक संहिता, शिशिर ऋतुचर्या अनुसार यस समयमा शीत वायुको सम्पर्क शरीरसँग हुने हुनाले अग्नि भित्रै रोकिएर तीक्ष्ण हुन जान्छ । त्यसैले यस समयमा गुरु द्रव्य पाचन गर्ने सामर्थ्य शरीरमा रहन्छ र भोजन नपाउँदा रस आदिको क्षय हुन्छ। यस समयका सात्म्य (हित) रसमा स्निग्ध, अम्ल, लवण पर्दछन् भने सात्म्य (हित) आहारमा गोरस, इक्षुविकृति तैल,नयाँ अन्न पर्दछन् ।
तिल
धार्मिक कार्यमा समेत पवित्र अन्नका रुपमा चिनिने तिलमा पर्याप्त क्याल्सियम र भिटामीन बी रहन्छ र यसले शरीरलाई उर्जा दिइराख्छ। तिलमा पाईने क्याल्सियमको प्रयोगले हड्डीलाई बलियो बनाउँछ। तिलको प्रयोगले खोकिलाई कम गर्नुको साथै कमजोरीपना हटाउछ। मुख गन्हाउने समस्यामा समेत तिल अति उत्तम मानिन्छ।
सखरखण्ड
सखरखण्डमा कार्बोहाइड्रेड हुने हुनाले शक्तिवर्धक रहन्छ। सखरखण्डमा फाइवर समेत प्रसस्त हुने हुनाले कब्जियतको समस्या पनि कम गर्छ। रक्तचाप नियन्त्रण गर्न भूमिका खेल्ने सखरखण्डले पाचन प्रकियालाई समेत बलियो बनाउँदछ। भिटामिन ए र भिटामिन डी समेत उल्लेख्य पाइने हुनाले सखरखण्ड स्वस्थ आँखा र हड्डीका लागि उपयोगी रहन्छ। गुलियो भएता पनि यसमा उच्च स्तरमा चिनीको मात्रा नहुने हुनाले सखरखण्डले मधुमेह रोगलाई नियन्त्रण गर्न सक्दछ। सखरखण्डले मानिसको अनावश्यक तौल घटाउन समेत मद्दत पुर्याउँदछ। क्यान्सरको कारक तत्व मानिने फ्रि रेडिकल्ससँग लड्न समेत यसले मद्दत पुर्याउँदछ।
चाकु र गुँड
उखु पेलेर बनाइने खुदाेबाट चाकु बनाउने गरिन्छ । गुल्मीकाे दिगाम, बलेटक्सार, भड्कुवा, थाेर्गामा प्रसस्त मात्रामा उखु उत्पादन हुने भएकाले माघे संक्रान्ती मेलामा रिडीमा चाकु र गुँड पाइन्छ । जाडोको समयमा पाचन प्रणाली समेत मजबुद पारी राख्न र शरीरमा उर्जा र शक्ति कायम राख्न चाकु उपोयगी रहन्छ। चाकुमा आइरन हुने हुनाले रक्तअल्पताका बिरामीलाई समेत अत्यन्त फलदायी रहन्छ।
खिचडी
संक्रान्तिका दिन मासकाे दाल मिसाएर पकाएकाे भात खाने प्रचलन छ, जसलाई खिचडी भनिन्छ । जाडोको मौसममा मासको दाल, घिउ र चामल मिसाई खिचडी खानाले शरीरमा गर्मीको मात्रा बढाई तागत दिने काम गर्दछ । यसरी माघे संक्रान्ति पर्वमा खाइने आहार, स्वास्थ्यका लागि महत्वपूर्ण मानिन्छन् ।
